Winderigheid, verstopping en spijsverteringsproblemen zijn slechts enkele van de begrippen en onderwerpen waarover met schroom wordt gesproken. Onze spijsvertering is echter een zeer complex proces waarbij het voedsel dat we eten wordt afgebroken in vele verschillende bestanddelen, die vervolgens via het bloed of de lymfe in de stofwisseling van het lichaam terechtkomen.
Onze spijsvertering als één geheel
De spijsverteringsorganen vormen een samenhangend geheel dat wankelt zodra één onderdeel ervan in zijn functie wordt verstoord. In grote lijnen is het, eenvoudig gezegd, een buis die van de mond naar de anus loopt en in verschillende onderdelen verdeeld is. Elk van deze onderdelen heeft een specifieke functie en taak om de spijsvertering te bevorderen. Het begint allemaal in onze mond, want bij de allereerste hap zorgen we ervoor dat het voedsel tot spijsbrij wordt fijngemalen. De speekselproductie en de maagsapsecretie worden gestimuleerd en de spijsbrij wordt verder door de slokdarm naar de maag getransporteerd.
Terwijl de mond, keelholte en slokdarm de taak van transport op zich nemen, zijn de maag, galblaas en endeldarm ons reservoir. Hier wordt het ingenomen voedsel eerst opgeslagen en afgebroken in de verschillende bestanddelen, zodat deze beter door het organisme kunnen worden opgenomen. Hulp komt in de vorm van enzymen die koolhydraten (amylasen), eiwitten (proteasen) en vetten (lipasen) afbreken. De resulterende eindproducten zoals vitaminen, sporenelementen, zouten en water worden via het darmslijmvlies door het bloed en de lymfe opgenomen, verdeeld en vervoerd naar de plaats waar zij bijdragen aan de werking van ons lichaam.
Van hieruit gaat het naar de darm, het belangrijkste deel van ons spijsverteringskanaal. Verdeeld in dunne en dikke darm wordt de spijsvertering in de dunne darm afgerond door spijsverteringssappen, gal van de lever en sap van de alvleesklier. In de dikke darm worden de resten vervolgens ingedikt tot een smeuïge massa, die vervolgens in de vorm van ontlasting uit het lichaam wordt afgevoerd.
Wanneer de constructie wankelt
Als ook maar één van de verschillende spijsverteringssecties ontregeld is, kan dit leiden tot diverse spijsverteringsproblemen en zelfs ziekten.
De bekendste zijn:
Winderigheid
Winderigheid wordt vaak veroorzaakt door voedsel- of voedingsproblemen. Het is raadzaam eerst uw eetgewoonten na te gaan - bent u intolerant voor gluten, lactose of fructose, zodat u bepaalde voedingsmiddelen zou moeten mijden? Of laat het stressvolle dagelijkse leven niet genoeg tijd over om te eten en wordt het voedsel gewoon haastig naar binnen geslokt zonder goed te kauwen? Stress tijdens het eten moet in beginsel worden vermeden, men zegt niet voor niets "goed gekauwd is half verdouwd".
Een opgeblazen gevoel komt ook vaker voor bij zwangeren. Door de verhoogde progesteronspiegel wordt de darm traag, waardoor er meer gassen door gistende voedselbestanddelen ontstaan . Terwijl een deel van de "normaal" geproduceerde darmgassen via de longen wordt uitgeademd, moeten de resterende lucht of de gistingsproducten het lichaam via de darm verlaten.
Ook zuigelingen hebben last van winderigheid, omdat het spijsverteringsstelsel van baby's nog niet compleet gevormd is.
Medicijnen zoals antibiotica leiden vaak tot een drastische vermindering van de bacteriële kolonisatie van de darm, de natuurlijke darmflora. Verschillende bacteriën vormen echter een essentieel onderdeel van de spijsvertering en de vermindering ervan betekent dat het spijsverteringsproces niet naar behoren kan verlopen en dat er te veel gassen worden geproduceerd.
Ook ziekten zoals chronische pancreatitis bevorderen de winderigheid. Als de pancreas beschadigd is, worden er minder spijsverteringsenzymen geproduceerd. Daardoor wordt het voedsel slechter verteerd, blijft het langer in het spijsverteringsstelsel en ontstaan er gistingsgassen.
Als winderigheid samen met andere klachten optreedt, dient een arts te worden geraadpleegd.
Bitters als hulp bij winderigheid en een opgeblazen gevoel
In de afgelopen decennia heeft de voedingsindustrie steeds meer natuurlijke bitterstoffen uit sla's, groenten en bittere vruchten weggekweekt. Minder bitterstoffen zou de smaak van het voedsel verbeteren en het beter verkoopbaar maken. In werkelijkheid leveren bitterstoffen echter een belangrijke bijdrage aan de vorming van spijsverteringssappen - een vermindering van bitterstoffen kan daarentegen leiden tot een geringere vorming van maagzuur en spijsverteringsenzymen, wat bijgevolg winderigheid, een gevoel van verzadiging en een opgezette maag veroorzaakt.
Bitterstoffen zijn dus waardevolle hulpmiddelen bij de spijsvertering. Als bitter voedsel wordt gegeten, wordt dit gemeld door de bitterreceptoren en wordt de productie van maagzuur gestimuleerd. In de lever en de alvleesklier wordt de productie en afgifte van spijsverteringsenzymen gestimuleerd en de vertering in de dunne darm versneld. Bitters hebben ook de reputatie de onweerstaanbare trek naar zoetigheden te verminderen.
Maar hoe compenseer het gebrek aan bitterstoffen in de voeding compenseren? Zweedse bitters, die sinds de 17e eeuw een vaste plaats hebben in de huisapotheek, zijn een mogelijk alternatief. Door de bitterstoffen die het bevat uit geselecteerde plantendelen zoals bittere sinaasappelschil, duizendguldenkruid, alsemkruid en engelwortel, bevordert het, indien ingenomen na de maaltijd, het welbevinden door de spijsvertering te ondersteunen.
Verstopping (constipatie)
Iedereen heeft waarschijnlijk wel eens last gehad van constipatie. In Europa lijdt ongeveer 15% van de bevolking aan constipatie. Dit maakt het moeilijk om de darmen te legen en dit kan zelfs pijnlijk zijn. Maar vanaf wanneer is een niet-dagelijkse stoelgang constipatie? Stoelgang tussen 3 keer per dag en om de 2 dagen wordt nog steeds als normaal beschouwd.
Constipatie wordt onderverdeeld in 3 grote groepen:
- Primaire, functionele constipatie
- Onvolledige leegmaking
- Minder dan drie stoelgangen per week gedurende een langere periode.
- Harde, klonterige ontlasting
- Gevoel van blokkering
- Hier moeten ten minste twee symptomen aanwezig zijn om van primaire constipatie te spreken.
- Rectale problemen: Anorectale disfunctie van de ontlasting
- Oorzaak: verkramping bij de anus
- Secundaire verstopping
- Oorzaak: ziekten en medicatie
Als constipatie het gevolg is van slechte voeding en/of gebrek aan lichaamsbeweging, dan is het beter om van laxeermiddelen af te zien. Het innemen ervan kan leiden tot verdere darmklachten. In dat geval is het beter om de levensstijl te herzien en aan te passen - regelmatige lichaamsbeweging bevordert de darmbeweging, voldoende voedingsvezels zorgen voor een betere stoelgang. Sommige voedingsmiddelen staan erom bekend extra vezels te bevatten - vlozaad, lijnzaad, tarwezemelen in combinatie met veel vocht kunnen ook verlichting bieden in hardnekkiger gevallen. Voldoende vochtinname, minder wit brood en meer volkorenbrood, veel groenten - dit alles ondersteunt de darmen in hun activiteit en helpt de spijsvertering te verbeteren.
Toch geven velen de voorkeur aan een zelfbehandeling met laxeermiddelen. Opgelet, niet elk middel is geschikt voor elk type constipatie. In principe moet de dosering altijd zo laag mogelijk zijn en moet ervoor worden gezorgd dat er geen gewoonte ontstaat.
Laxeermiddelen
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen tabletten, dragees, zetpillen, druppels en poeders, en tussen verschillende werkingswijzen zoals:
- osmotische, vochtaantrekkende
- zuiveringszouten
- stimulerende en prucalopride, die de beweeglijkheid van de darmen bevorderen
In ieder geval dient, alvorens een laxeermiddel te gebruiken, altijd een arts te worden geraadpleegd om te bepalen welk type het meest geschikt is voor de situatie of wat de oorzaak van de constipatie is. Als er tijdens het gebruik van de medicatie een acute verandering in de darmwerking optreedt, moet dit onmiddellijk met de arts worden besproken.
Wanneer spreken we van acute verstopping?
Er is sprake van acute verstopping wanneer de volgende symptomen aanwezig zijn:
- extreem opgezwollen buik
- bloed bij de (weinige) ontlasting of helemaal geen stoelgang
- hevige buik- en onderbuikpijn
- misselijkheid en braken
- koorts
Als een of meer van deze factoren gepaard gaan met ernstige verstopping, raadpleeg dan onmiddellijk een arts. Vooral bij koorts, een sterk opgezette buik en pijn, dit om een darmobstructie te kunnen uitsluiten.
Buikloop (diarree)
Als de ontlasting minstens 3 keer binnen 24 uur waterig en zeer zacht is, is er sprake van diarree. Het gaat vaak gepaard met buikpijn, winderigheid en krampen en wordt veroorzaakt door de verminderde opname van water uit de dikke darm in het lichaam. Oorzaken zijn bijvoorbeeld een
veranderde darmflora door de inname van antibiotica, de inname van schadelijke bacteriën, salmonella, besmet voedsel of voedselintoleranties.
In geval van zeer ernstige diarree - vooral bij jonge kinderen - moet dringend een arts worden geraadpleegd, want er kan een aanzienlijk water- en zoutverlies optreden. Uitdroging- ook dehydratie genoemd - moet worden voorkomen of onmiddellijk behandeld. Naast problemen met de bloedsomloop en spierkrampen kan het in ernstige gevallen ook leiden tot nierfalen.
Diarree wordt onderverdeeld in acute, aanhoudende en chronische diarree. Terwijl de acute diarree slechts maximaal twee weken duurt, wordt deze bij een duur van 4 weken aanhoudende diarree genoemd. Bij een langere duur is er sprake van chronische diarree.
Als de diarree slechts van korte duur is, is er meestal een verband met (besmet) voedsel. Sommige virusziekten in de darm kunnen ook binnen 1-2 dagen afnemen. Als de diarree langer duurt, kan ook een ziekte die niet te wijten is aan virussen of bacteriën de oorzaak zijn. In dit geval ligt de nadruk op het ophelderen van de oorzaak met een arts.
Prikkelbare maag
Een prikkelbare maag houdt ook verband met stoornissen in het spijsverteringskanaal. Mogelijke symptomen zijn:
Oorzaken zijn vooral de eetgewoonten, die in veel gevallen snel kunnen worden aangepast: ongezonde voeding, voedselintoleranties, stress en psychische belasting zijn de meest voorkomende triggers.
Prikkelbare darm (spastische darm)
Het prikkelbare darmsyndroom of spastische darmsyndroom is vaak een functionele darmziekte. Symptomen zoals pijn in de onderbuik, afwisselend diarree en constipatie, winderigheid en een gevoel van onvolledige lediging van de darmen worden door stress versterkt.
Hoewel de aandoening zeer vervelend kan zijn, wordt ze niet als gevaarlijk beschouwd en is in veel gevallen gemakkelijk te behandelen.
Er moet op het volgende worden gelet:
- eet langzaam en kauw goed
- vermijd grote porties
- eet kleine maaltijden verspreid over de dag
- eet 's avonds alleen licht voedsel (geen sla, vlees, vet voedsel)
- vermijd koffie, zwarte thee en alcohol
- zorg voor voldoende vocht in de vorm van water
- gebruik spijsverteringskruiden zoals komijn, gember, venkel, kurkuma en pepermunt bij de maaltijd
Maagslijmontsteking (gastritis)
Gastritis wordt ook wel maagslijmvliesontsteking genoemd. De beschadiging aan het maagslijmvlies ontstaat door een ontsteking, die verschillende oorzaken kan hebben.
De ziekte wordt vaak onderverdeeld in acute en chronische gastritis. Bij acute gastritis is de behandeling snel en ongecompliceerd. Vaak veroorzaakt door medicijnen en alcohol, kan het schrappen van de schadelijke stoffen voldoende zijn om de symptomen zoals misselijkheid, verlies van eetlust en buikpijn snel te verminderen of de ontsteking te verhelpen.
Bij chronische gastritis is er sprake van een langdurige ontsteking van het maagslijmvlies die vaak lange tijd onopgemerkt blijft. Het wordt vaak pas herkend als het maagslijmvlies al ernstig beschadigd is of maagzweren klachten veroorzaken. Meestal wordt chronische gastritis veroorzaakt door de Helicobacter pylori bacterie (type B gastritis), medicijnen of alcohol (type C gastritis), in een klein aantal gevallen wordt ze veroorzaakt door een auto-immuunziekte (type A gastritis).
De endoscopie is de eenvoudigste manier om een diagnose te stellen. Met een dun slangetje kan de arts in de maag kijken en eventuele veranderingen in het slijmvlies zien. Bloedonderzoek - vooral voor gastritis type A, een biopsie of andere tests als Helicobacter pylori wordt vermoed, kunnen ook leiden tot een bevestigde diagnose.
Maagzweer
Een maagzweer is een wond in de maagwand, meestal veroorzaakt door chronische gastritis. Als de maagslijmhuid, die de maagwand beschermt tegen zelfvertering, beschadigd is, kan het maagzuur het weefsel aantasten. Als gevolg daarvan treden misselijkheid, braken, verlies van eetlust en/of brandende pijn in de bovenbuik op.
De belangrijkste oorzaken van een maagzweer zijn externe factoren, die op hun beurt chronische gastritis veroorzaken:
- nicotine en alcohol
- medicijnen
- depressies
- stress
De behandeling vindt nu meestal plaats door middel van antibiotica en maagbescherming (PPI protonpompremmers).
Leververvetting en de gevolgen ervan
Bij een leververvetting is er sprake van een extreme opslag van vet in de levercellen als meer dan de helft van alle cellen is aangetast. Dit kan worden veroorzaakt door een teveel aan vet voedsel (niet-alcoholische leververvetting) dat niet kan worden verteerd en door alcoholmisbruik (alcoholische leververvetting). De lever zwelt op door de ophoping en kan in extreme gevallen in omvang verdubbelen. Het gevaarlijke van deze ziekte is echter dat ze vaak jarenlang onopgemerkt blijft. De symptomen zijn hoogstens vermoeidheid en concentratieproblemen, en zelfs de leverwaarden geven geen indicatie van de ziekte over een lange periode. Pas wanneer een ontsteking optreedt, wordt dit in de waarden weerspiegeld; tegen die tijd is het soms al te laat en is onomkeerbare schade zoals cirrose (verkleining en littekenvorming van de lever) opgetreden.
Een gezonde darm door kleine maar doeltreffende voorzorgsmaatregelen
Onze darm in evenwicht houden is vaak veel makkelijker dan gedacht. Vele spijsverteringsproblemen hebben oorzaken die snel en gemakkelijk kunnen worden verholpen.
Voor een gezonde darm moet in het algemeen op deze dingen worden gelet:
